نوبت جهاد كشاورزي
الهام حيدري
در هفته‌هاي اخير خبر باز پس فرستادن محصولات صادراتي كشاورزي ايران اعم از فلفل دلمه‌اي، كيوي و سيب‌زميني نقل محافل اقتصادي و تجاري شده است. بايد اين نكته را مورد توجه قرار داد كه شايعاتي مبني بر اينكه صرفا محصولات ايران توسط كشورهاي مقصد بازپس فرستاده شده‌اند به هيچ عنوان صحت ندارند و براي مثال طبق گزارش واصله از اداره نظارت بر حقوق مصرف‌كنندگان در مسكو، كشور روسيه فلفل دلمه‌هاي تركيه و محصولاتي نظير تخم‌مرغ، رشته فرنگي، ذرت منجمد كه از چين صادر شده بودند را بازپس فرستاده است. همچنين نعناع خشك را به مصر و نارنگي و انار را به تركيه بازگردانده است. همان‌گونه كه در گزارش اداره خدمات فدرال نظارت بر دفاع از حقوق مصرف‌كنندگان و رفاه شهروندان روسيه آمده است به دليل نشانه‌هاي بهداشتي خطر وجود ماده شيميايي GMO در برخي محصولات فعلا ورود اين محصولات به خاك روسيه به حالت تعليق درآمده است. اين مساله بيانگر اهميت و سخت‌گيري دولت روسيه به منظور جلوگيري از تجارت مواد غذايي است كه در آنها الزامات اجباري جهت جلوگيري از بروز بيماري‌هاي غيرعفوني عمومي (مسموميت) رعايت نشده است. تاجران و بازرگانان مواد غذايي به خوبي از سخت‌گيري‌ها و الزامات اجباري آزمايشگاه‌هاي كشور روسيه و ساير كشورها كه از چنين الزاماتي پيروي مي‌كنند آگاه و بعضا گله‌مند هستند. اما از آنجا كه كشور روسيه به لحاظ مطالعات بازاريابي بين‌المللي همواره بزرگ‌ترين بازار محصولات كشاورزي و مواد غذايي ايران محسوب شده شايسته است روي ملاحظات خاص اين بازار تاملي كرده و تدابيري بينديشيم. با وجود نقش بي‌بديل بخش كشاورزي در افزايش تاب‌آوري در مقابل تحريم‌ها و ارتقاي رشد اقتصادي كشور در نبود درآمدهاي نفتي، متاسفانه در سال‌هاي گذشته حداكثر سرمايه‌گذاري در اين بخش هيچ‌گاه از 5درصد بيشتر نبوده و اهميت بخش كشاورزي در توليد، اشتغالزايي و پايداري محيط‌زيست، همواره مورد غفلت گرفته است.
بعد از آب آشاميدني اين غذا است كه دومين نگراني بشريت است و همين اتفاق صنايع كشاورزي را به يكي از پراهميت‌ترين صنايع روي كره زمين تبديل مي‌كند. توليد در اين حوزه نه تنها در حوزه درآمدي حائز اهميت است بلكه در حوزه سلامت و توسعه نيز نقش مهمي ايفا مي‌كند.
در كشورمان سطح زير كشت توليد زرارعي كشور ۱۸.۵ ميليون هكتار و كل توليد كشاورزي ۱۲۴ ميليون تن است كه توليدات زراعي ۸۳.۵ ميليون تن آن را تشكيل مي‌دهد.
از زمان امضاي موافقتنامه تجارت ترجيحي كشورمان با اتحاديه اقتصادي اوراسيا سهم و ميزان صادرات محصولات كشاورزي ايران در تعاملات تجاري منطقه‌اي ما قابل توجه بوده است. اگرچه در مطالعه مدل‌هاي توسعه كشورهاي توسعه‌يافته صادرات محصولات كشاورزي مورد تاكيد نبوده است اما به‌طور كلي صادرات و تقويت توليدكنندگان محصولات صادراتي يكي از رموز و الفباي توسعه‌يافتگي كشورهايي مثل چين، مالزي سنگاپور و تركيه بوده است.
بنابراين كشاورزان به مثابه توليدكنندگان مي‌بايست توسط دولت مورد حمايت و تقويت قرار بگيرند. استفاده از تجارب ارزشمند چين و كشورهاي غربي در توانمند‌سازي كشاورزان و رونق توليد در بخش كشاورزي مي‌تواند مورد بهره‌برداري سياستگذاران بخش كشاورزي كشورمان قرار گيرد. كشورهاي چين و هند بزرگ‌ترين توليدكنندگان محصولات كشاورزي جهان هستند، چراكه با توجه به جمعيت انبوه آنها و همچنين موقعيت اقليمي و آب و هوايي سرزمين‌شان، بايد توليد بيشتري در حوزه كشاورزي انجام بگيرد. در كشور چين فقط بخش‌هاي بسيار كمي از زمين‌ها بلااستفاده مانده و از آنها در صنعت كشاورزي استفاده نشده است. اين قسمت‌ها شامل جاده‌ها و بزرگراه‌ها و... هستند و به همين ترتيب آبياري در حجم وسيع و استفاده از كودها براي توليد محصولات كشاورزي از اهميت بالايي برخوردار است.
كشاورزان به طور خودكار از بذرهاي اصلاح شده و كودهاي استاندارد استفاده مي‌كنند تا منابع آبي و خاكي آنها هدر نرود و مجبور به پرداخت هزينه بيشتر نشوند.
با عنايت به سهم محصولات كشاورزي در سبد صادرات ايران و اهميت توليدات كشاورزي و مشكلات پيش روي جهان در عرصه كم‌آبي و بحران‌هاي مواد عذايي به نظر مي‌رسد نيازمند توجه ويژه و انجام اقدامات ويژه در بخش كشاورزي و ساماندهي توليدات اين بخش براساس روش‌ها و مكانيزم‌هاي مدرن هستيم.
در كشور چين و كشورهاي غربي مانند آلمان يارانه‌ها و مزاياي بخش كشاورزي توسط مديران و كارگزاران محلي مستقيم و بدون واسطه در اختيار كشاورز قرار مي‌گيرد. كشاورزان براي خريد ادوات كشاورزي و تراكتور از وام‌هاي كم‌بهره برخوردار هستند. متاسفانه در كشور ما اگر حمايت‌ها و مزايايي نيز دراختيار كشاورز به عنوان توليد‌كننده قرار بگيرد به واسطه حلقه‌هاي معيوبي كه در سيستم و مكانيزم دسترسي به اين امكانات وجود دارد عملا خود كشاورز و خود عامل مولد بهره‌اي از اين امكانات نمي‌برد.
يكي از روش‌هايي كه مي‌تواند به حذف حلقه‌هاي معيوب در اين سيستم كمك نمايد استفاده از نرم‌افزارها و اتوماسيون‌هاي آن‌لايني است كه مي‌تواند همزمان و به صورت سيستماتيك ارزيابي دقيقي از ميزان توليد و ميزان مصرف و همچنين مازاد توليد محصولات كشاورزي دراختيار بگذارد. اهميت در دست داشتن اين سه قلم اطلاعاتي يعني ميزان توليد-مصرف و مازاد توليد اين است كه صادر‌كننده و خريدار اولا مي‌تواند براي بازراهاي هدف خود برنامه‌ريزي كرده و سفارش بگيرد و ثانيا واسطه‌گري‌هايي كه باعث مي‌شود سود حاصل از توليد به دست كشاورز نرسد حذف گردد. همين سفارش‌گيري براي توليد آينده و سودآوري بيشتر موجب رونق توليد و در نتيجه ارتقاي روش‌هاي توليد در بخش كشاورزي مي‌گردد. داده‌هاي چنين اتوماسيوني مي‌تواند به صورت روزانه و ماهانه از طريق بخش‌ها و استانداري‌ها وارد شود. از طريق آناليز ساده اين داده‌ها مي‌توان همواره ميزان مازاد توليد هر كالايي را تخمين زد و براي بازه‌هاي زماني 6 ماه- يك سال و 5 سال آينده برنامه‌ريزي نمود. يكي از ضعف‌هاي صادركنندگان ايران در بازارهاي بين‌المللي همين توانايي تامين در بلندمدت است كه با وجود چنين اتوماسيوني اين ضعف نيز تا حد زيادي برطرف مي‌گردد. در ضمن فرآيندي شدن و مكانيزه شدن صادرات محصولات كشاورزي مي‌تواند موجب نظارت و ارتقاي استانداردهاي آبياري، سم‌پاشي و كوددهي نيز باشد.